สถาบันพระมหากษัตริย์

พระอัจฉริยภาพของพระมหากษัตรย์ไทยกับความสัมพันธ์ไทย-สหรัฐ อเมริกา

พระมหากษัตริย์ไทยได้ทรงมีสายพระเนตรกว้างไกลในการวางรากฐานความสัมพันธ์กับชาติตะวันตกมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาแล้วไม่ว่าจะเป็นโปรตุเกส สหราชอาณาจักร และเนเธอร์แลนด์ ต่างก็เข้ามาค้าขายกับไทยมาช้านาน ส่วนสหรัฐอเมริกา แม้ว่าจะเป็นประเทศเกิดใหม่ไม่นานแต่ก็ตระหนักถึงความสำคัญของสยาม เช่นกัน โดยในปี 2376 ในสมัยราชวงศ์จักรี ประธานาธิบดี Andrew Jackson ของสหรัฐฯ (ดำรงตำแหน่งปี 2372-2380) ได้ส่งนาย Edmund Roberts เป็นเอกอัครราชทูตเดินทางมายังกรุงเทพฯ เพื่อเจริญสัมพันธไมตรี พร้อมทั้งนำสิ่งของมาทูลเกล้าฯ ถวายแด่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งรวมถึงดาบฝักทองคำที่ด้ามสลักเป็นรูปนกอินทรีและช้าง ในโอกาสนั้น พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานสิ่งของตอบแทนซึ่งเป็นของพื้นเมือง อาทิ งาช้าง ดีบุก เนื้อไม้ กำยาน และในปี 2376 นี้เองที่ทั้งสองฝ่ายได้ร่วมลงนามในสนธิสัญญาไมตรีและการพาณิชย์ (Treaty of Amity and Commerce) ซึ่งถือเป็นจุดเริ่มต้นความสัมพันธ์อย่างเป็นทางการระหว่างไทยและสหรัฐอเมริกา

จากนั้นมาความสัมพันธ์ระหว่างไทยและสหรัฐอเมริกาได้ดำเนินไปอย่างมีพลวัตร และต่อเนื่องโดยเฉพาะอย่างยิ่งการติดต่อในระดับประมุข ในปี 2399 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชสาส์นถึงประธานาธิบดี Franklin Pierce (ดำรงตำแหน่งระหว่างปี 2396 -2400) และทรงมีพระราชสาส์นถึงประธานาธิบดี James Buchanan (ดำรงตำแหน่งระหว่างปี 2400 – 2404) อีก 2 ฉบับ ในปี 2402 และ 2404 ตามลำดับ โดยในพระราชสาส์นฉบับที่ 2 ได้ทรงอธิบายเป็นภาษาอังกฤษด้วยพระองค์เองถึงพระราชประสงค์ที่จะพระราชทานช้างให้สหรัฐอเมริกานำไปเลี้ยงและขยายพันธุ์ เพื่อใช้ประโยชน์ในการขนส่ง และยังได้พระราชทานดาบเหล็กกล้าแบบญี่ปุ่นฝักลงรักปิดทอง พร้อมพระบรมฉายาลักษณ์ให้กับประธานาธิบดี Buchanan อีกด้วย

ต่อมาในปี 2405 ประธานาธิบดี Abraham Lincoln (ดำรงตำแหน่งระหว่างปี 2404 – 2408) ได้มีสารตอบพระราชสาส์นที่มีถึงประธานาธิบดี Buchanan แสดงความซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณ โดยกราบบังคมทูลว่าจะเก็บรักษาพระแสงดาบไว้ให้เป็นสมบัติของชาติ ส่วนพระราชประสงค์ที่จะพระราชทานช้างแก่สหรัฐอเมริกานั้น ประธานาธิบดี Lincoln กราบบังคมทูลตอบว่าสภาพอากาศในสหรัฐอเมริกา อาจไม่เหมาะสมกับช้าง รวมทั้งสหรัฐอเมริกามีเครื่องจักรไอน้ำที่มีประสิทธิภาพสำหรับการขนส่งภายในประเทศอยู่แล้ว

ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ได้พระราชทานพระบรมราชวโรกาสให้อดีตประธานาธิบดี Ulysses S. Grant เข้าเฝ้าฯ เมื่อครั้งที่ประธานาธิบดี Grant เดินทางเที่ยวรอบโลกและแวะผ่านไทยเมื่อปี 2422 นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเผยแพร่ชื่อเสียงประเทศไทยด้วยการ พระราชทานเครื่องดนตรีไทยหลายชนิดให้กับสถาบัน Smithsonian และพระราชทานสิ่งของเข้าร่วมในงานแสดงสินค้าระดับโลกในโอกาสต่างๆ เช่น เมื่อปี 2419 ในงานนิทรรศการในวาระครบรอบ 100 ปี ของสหรัฐอเมริกา ที่เมืองฟิลาเดลเฟียมลรัฐเพนซิลเวเนีย เมื่อปี 2436 ในงานมหกรรมโลกที่นครชิคาโก มลรัฐอิลลินอยส์ และเมื่อปี 2447 ในงานออกร้านในวาระเฉลิมฉลองการซื้อดินแดนหลุยเซียนา ที่เมืองเซนต์หลุยซ์ มลรัฐมิสซูรี ด้วย

ความสัมพันธ์ระหว่างไทยและสหรัฐอเมริกามีความใกล้ชิดมากขึ้นไปอีกเมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเป็นพระมหากษัตริย์ไทยพระองค์แรกที่เสด็จฯ เยือนสหรัฐอเมริกา เมื่อครั้งดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชสยามมกุฎราชกุมาร ในปี 2445 จากนั้น พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จฯ เยือนสหรัฐอเมริกาครั้งแรกเมื่อครั้งดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าประชาธิปกฯ ในปี 2467 เพื่อทรงรักษาพระเนตร และเมื่อขึ้นครองราชย์ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วยพระนางเจ้ารำไพพรรณี เสด็จฯเยือนสหรัฐอเมริกา อีกครั้งในปี 2473 ซึ่งในการเสด็จฯ ครั้งนั้น ได้พระราชทานพระบรมราชวโรกาสให้ประธานาธิบดี Herbert Hoover (ดำรงตำแหน่งระหว่างปี 2472 – 2476) เข้าเฝ้าฯ และพระราชทานสัมภาษณ์หนังสือพิมพ์สหรัฐฯ หลายฉบับ รวมทั้งเสด็จฯ เยือนเมืองสำคัญๆ ในมลรัฐต่าง ๆ ของสหรัฐอเมริกา หลายแห่งด้วย

ในรัชกาลปัจจุบันความสัมพันธ์ระหว่างไทย-สหรัฐอเมริกา มีความพิเศษยิ่งกว่าในทุกรัชกาล เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช เสด็จพระราชสมภพ ณ เมืองเคมบริดจ์ มลรัฐแมสซาชูเซตส์ ประเทศสหรัฐอเมริกา ระหว่างที่สมเด็จพระมหิตลาธิเบศรอดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก เมื่อครั้งดำรงพระยศเป็นสมเด็จฯเจ้าฟ้ากรมหลวงสงขลานครินทร์ทรงศึกษาอยู่ที่ Harvard Medical School และสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ซึ่งขณะนั้นทรงศึกษาอยู่ที่วิทยาลัยการพยาบาล Simmons ที่เมืองบอสตัน มลรัฐแมสซาชูเชตส์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุยเดช ทรงประทับอยู่ ณ ประเทศสหรัฐอเมริกา จนกระทั่งพระชนมายุ 2 พรรษา จึงเสด็จฯ กลับมาประทับที่ประเทศไทยระยะหนึ่ง ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่สมเด็จพระบรมราชชนกทรงสำเร็จการศึกษาวิชาแพทยศาสตร์ จากมหาวิทยาลัย Harvard ก่อนจะเสด็จฯ ทรงศึกษาต่อที่ประเทศสวิตเซอร์แลนด์

ภายหลังจากที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงขึ้นครองราชย์แล้วพระองค์ได้เสด็จฯ เยือนสหรัฐอเมริกา พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ถึง 2 ครั้งด้วยกัน

ครั้งแรก ระหว่างวันที่ 14 มิถุนายน – 14 กรฎาคม 2503 ตามคำกราบบังคมทูลเชิญของประธานาธิบดีดไวต์ ดี ไอเซนฮาวร์ (Dwight D. Eisenhower ดำรงตำแหน่งระหว่างปี 2496 -2504) พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ พร้อมด้วยพระราชโอรสและพระราชธิดา เสด็จฯ เยือนเมืองต่างๆ ในสหรัฐอเมริกา ได้แก่ เมืองโฮโนลูลู มลรัฐฮาวาย นครลอสแอนเจลิส กรุงวอชิงตัน นครนิวยอร์ก
เมืองเคมบริดจ์ นครบอสตัน มลรัฐแมสซาซูเซตส์ นครซานฟรานซิสโก ก่อนเสด็จฯ ประพาสยุโรป

ในระหว่างการเยือนสหรัฐอเมริกาอย่างเป็นทางการในครั้งนั้น เมื่อวันที่ 28 มิถุนายน 2503 ประธานาธิบดีไอเซนฮาวร์เฝ้ารับเสด็จฯ และถวายเลี้ยงพระกระยาหารค่ำอย่างเป็นทางการ โดยได้กล่าวคำอวยพรถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวสรุปความตอนหนึ่งว่า

” …รู้สึกเป็นเกียรติอย่างยิ่งสำหรับอเมริกันชนที่ได้ถวายการต้อนรับพระองค์ ในฐานะมิตรประเทศที่แท้จริงของสหรัฐฯ…”

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชดำรัสตอบ ความตอนหนึ่งว่า

“…เป็นเพราะท่านประธานาธิบดีได้เชิญให้เรามาที่นี่ เราจึงสามารถทำให้ลูกๆ ของเราได้รู้ว่า สหรัฐฯ นั้นใหญ่หลวงเพียงใด และประชาชนมีไมตรีจิตทุกคน ซึ่งเป็นบทเรียนสำคัญที่ต้องสอนให้ลูกๆ ของเราทราบไว้คือว่า โลกใหญ่โตมโหฬารและทุกคนจะมีไมตรีจิต ถ้าเรามีไมตรีจิตต่อเขา…”

นับเป็นพระราชปฏิภาณและไหวพริบของพระองค์ที่จะรักษาความเป็นมิตรที่ใกล้ชิดระหว่างสองประเทศ

ในวันต่อมา (29 มิถุนายน 2503) พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ ไปยังรัฐสภาสหรัฐฯ และมีพระราชดำรัสต่อการประชุมร่วมของรัฐสภาสหรัฐฯ โดยพระราชทานเหตุผล 3 ประการในการเสด็จฯ เยือนสหรัฐอเมริกาตามคำกราบบังคมทูลเชิญของประธานาธิบดีไอเซนฮาวร์ คือ

ประการแรก “…พระองค์ปรารถนาที่จะได้เห็นและเรียนรู้ประเทศที่มีความแตกต่างกันด้วย เชื้อชาติ ขนบธรรมเนียม และความเชื่อในศาสนา ดำรงอยู่ร่วมกันได้อย่างไร ในความมีอิสระและผาสุกทั่วหน้ากัน…”

ประการที่สอง “…แม้ว่าคนอเมริกันกับคนไทยอยู่กันคนละมุมโลก ก็มีอย่างหนึ่งเหมือนกัน คือความรักอิสระภาพโดยแท้ คำว่าไทย แปลว่าอิสระอยู่แล้ว และทรงรับสั่งถึงความสำคัญของการคบหาระหว่างประชาชนของสองประเทศ ที่จะเป็นประกันแห่งเสรีภาพ และความเจริญ…” และ

ประการที่ 3 “…ข้าพเจ้ามีความปรารถนาโดยธรรมดามนุษย์ที่จะได้เข้ามาเห็นสถานที่เกิด…” ซึ่งสามารถเรียกเสียงหัวเราะและรอยยิ้มจากสมาชิกรัฐสภาสหรัฐฯ

พระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวต่อที่ประชุมรัฐสภาสามารถเรียก เสียงปรบมืออย่างกึกก้องหลายครั้ง เช่น

“…เท่าที่ข้าพเจ้ามองดูประวัติศาสตร์ ข้าพเจ้าได้เห็นอาณาจักรอันเรืองอำนาจด้วยการเข้ายึดครองและเอาคนต่างชาติมาอยู่ในบังคับ ข้าพเจ้าได้เห็นอาณาจักรเหล่านั้นเสื่อมและสิ้นไป เพิ่งจะปรากฏในศตวรรษนี้เท่านั้นที่เราได้ประจักษ์ว่า มหาอำนาจที่ใหญ่ด้วยพลานุภาพ ละเว้นการทำสงครามเว้นเสียเพื่อป้องกันสิทธิความชอบธรรมและสันติภาพ ข้าพเจ้าหมายถึงสหรัฐอเมริกา…”

และทรงรับสั่งต่อจนถึงบทส่งท้ายว่า

“…สัมพันธภาพระหว่างสองประเทศมิเคยมีความด่างพร้อย กับมีความร่วมมือกันอย่างใกล้ชิดยิ่งด้วยไมตรีจิตต่อกัน จึงทรงตั้งพระหทัยที่จะได้เห็นความร่วมมือกระชับที่ใกล้ชิดยิ่งขึ้น แสดงแก่โลกว่า สหรัฐฯ และไทยมีความประสงค์และยึดมั่นอันเดียวกัน และจะชักนำไปสู่สิ่งเดียวกันก็คือ ประโยชน์ร่วมกัน…”

จากพระราชดำรัสบางตอนดังกล่าว แสดงถึงพระราชปฏิภาณและไหวพริบเป็นที่ประจักษ์ต่อที่ประชุมรัฐสภาสหรัฐฯ ที่พระองค์ทรงเน้นถึง

“…สัมพันธไมตรีอันดีและความร่วมมืออย่างใกล้ชิดระหว่างทั้งสองประเทศ…” ซึ่งเป็นที่กล่าวขานและประทับใจของสมาชิกรัฐสภาสหรัฐฯ ในครั้งนั้นเป็นอย่างมาก

เมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม ค.ศ. 1960 (พ.ศ. 2503) พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงมีแถลงการณ์ร่วมกับประธานาธิบดีไอเซนฮาวร์ โดยประธานาธิบดีได้แสดงความชื่นชมพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในการพัฒนาสังคมและเศรษฐกิจของประเทศได้อย่างกลมกลืนและเหมาะสมกับคนไทย และได้ยืนยันกับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวว่า สหรัฐอเมริกาจะคงการสนับสนุนรัฐบาลไทยในการพัฒนาประเทศเพื่อประโยชน์สุขของประชาชนชาวไทยตลอดไป พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวแสดงพระราชประสงค์ร่วมกับประธานาธิบดีไอเซนฮาวร์ ที่จะรักษาและกระชับความสัมพันธ์ที่เป็นมิตรระหว่างไทยและสหรัฐอเมริกา ทั้งในลักษณะทวิภาคีและพหุภาคี โดยเชื่อมั่นว่าจะเป็นการสนองตอบต่อความปรารถนาของประชาชนของทั้งสองประเทศ

ที่น่าสนใจ คือ ในโอกาสที่ประธานาธิบดีไอเซนฮาวร์ได้เข้าเฝ้าฯ ที่ทำเนียบขาวในช่วงการเสด็จฯ เยือนสหรัฐอเมริกาซึ่งปรากฏในเอกสารของกระทรวงการต่างประเทศสหรัฐฯ ฉบับที่ 15 ระหว่างปี ค.ศ. 1958-1960 และได้รับการเปิดเผยในเวลาต่อมา ในเอกสารฉบับดังกล่าวได้กล่าวถึงพระราชปฏิสันถารของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวกับประธานาธิบดีสหรัฐฯ ในการเข้าเฝ้าฯ เป็นเวลา 45 นาที ซึ่งดำเนินไปอย่างเป็นมิตรไมตรีจิต ทรงแสดงพระอัจฉริยภาพในการตอบคำถามประธานาธิบดี เรื่องสภาวะการส่งออกข้าวของไทย การพัฒนายางพารา สถานการณ์แร่ดีบุก ตลอดจนการส่งเสริมการลงทุนของต่างประเทศในไทย